اشتباه های بسیار شگفت!! فرانسوا والا دانشمند فرانسوی

با درود به دوستان

اکنون بر آنم تا برخی اشتباه های کوچک و گاه بسیار شگفت!! فرانسوا والای فرانسوی یکی از دانشمندانی که درباره ی ایلام و زبان ایلامی کار می کند را بر شما هویدا سازم.

از وی مقاله ای تحت نام زیر در سال 1994 ، در مجله ی مطالعات شرق چاپ شد.

Deux Tablettes Elamites de l'Universite de Fribourg

مقاله ای که بسیار مهم است و به خواندن دو گل نوشته ی تخت جمشید در دانشگاه فریبروگ می پردازد.

نخستین پرسش اینست که این دو گل نوشته چگونه سر از دانشگاه فریبورگ درآوردند؟! همچنین یکی یا شاید بیشتر در موزه لوور ، یکی در موزه بریتانیا و چند تا در حراجی الن مِیِر بفروش رسیده! و ... نیز هست؟! آیا جز اینست که همه ی این گل نوشته در سال 1312و 1317 بدست آمده و یا به دانشگاه شیکاگو فرستاده شدند که چندی از آنها به ایران برگشته یا از همان آغاز به موزه ی ملی ایران (ایران باستان) سپرده شدند و اکنون چندی از آنها به موزه ی پارس در شیراز منتقل شده است.

اکنون این پرسش پیش می آید که این چند ده گل نوشته ی پراکنده چگونه به دست این موزه ها یا دانشگاه ها یا حراجی ها سپرده شده اند!! جز این است که یا دانشگاه شیکاگو آنها را خرده فروشی !! یا ... کرده است و یا اینکه در ایران یکی یکی آنها را کش رفته و به اروپایی ها فروخته اند؟! ؟؟! یکی به این پرسش پاسخ بدهد؟!

این گل نوشته را چندین سال پیش در برگه ی 31 کتاب از زبان داریوش دیده بودم و متوجه متفاوت بودن متن آن با متن گل نوشته ای که در زیر همان برگه آورده شده (فقط ترانویسی لاتین به همراه برگردان پارسی) شده بودم ، که سرانجام پس از بازخوانی متن پشت این گل نوشته ، در نوشتاری به این مهم پرداختم.

بیش از یک سال پیش این نوشته در دسترس دوستان گذاشته شد و این درحالی بود که نشانی از آن نیافته بودم و تنها از روی عکس آن را بازخوانی کرده بودم. بازخوانی پشت گل نوشته بدین سان بود :

                        PAP! 12? d.

ITU.lg ha-tu-ma h.be-ul 18-

um-me-man-na d.ITU.lg-na a-ak d.

ITU.lg-na 1 UDU.NITÁ.lg  du-man-ra

m.ka-me-iz-za tal-li-iš du-me

m.ma-ra-za ik-ka-mar du-iš-

da

خط نخست که تنها بخش پایانی آن آورده شده چون در لبه ی بالایی بود اصلا قابل رویت نبود و به سختی چند نویسه ی بالا را در آن حدس زدم که زیاد هم درست نبود.

اما چند هفته پیش متن لوحی با نام PFFA را در سایتی اسپانیایی دیدم. در آنجا متن ترانویسی با برگردان اسپانیایی آمده بود. متن پس از برگردان آن به رسم الخط هلک اینگونه است ، در اینجا تنها دو بند پایانی آورده شده است :

PFF A

     4.     6 ^d.ITU^.lg ha-du-ma ^h.be-ul 18-um-me-man-na ^d.ITU^.lg-na a-ak ^d.ITU^.lg-na 1 UDU.NITÁ^.lg du-ma-an-ra

     5.     hw.ka-me-iz-za tal-li-iš du-me hw.ma-ra-za ik-ka-mar du-iš-da

اما در اینجا نشان m. هلک که بایستی به گونه ی hh. نوشته می شد ، hw. نگاشته شده است! (که مطمئنا خطای نوشتاری است!)

hw. = hh. = m.

یکی دو هفته پیش به اصل مقاله دسترسی پیدا کردم. در آغاز درباره ی گل نوشته ی PFF A چنین نگاشته بودم :

این گل نوشته بسیار شبیه و همسان گل نوشته ی برگه ی 31 کتاب از زبان داریوش است ولی آن نیست و این را کاملا مطمئن هستم. (du-man-ra, ha-tu-ma :: du-ma-an-ra, ha-du-ma)

بله ، من مطمئن شدم این دو یکی نیست چون دو واژه بدرستی با هم متفاوت بود! ولی پس از بدست آمدن اصل مقاله و دیدن عکس این لوح در آن مقاله متوجه ی اشتباه نویسنده و به خطا رفتن خودم شدم. آری فرانسوا والا بدرستی خطا کرده بود. او بجای نگاشتن man از دو نویسه ی ma-an استفاده کرده بود که به هیچ وجه درست نیست. نشان du را نیز اشتباه کرده است. اگرچه شاید چند درصد حق با وی باشد ، ولی بدرستی با توجه به این که دو بارِ دیگر ، نشان du در این نوشته بکار رفته ، میتوان مطمئن بود که این نشان tu است. بدلیل خرابی جزیی این نویسه نظر دادن کمی مشکل است. ولی نشان tu کاملا با آنچه دیده می شود جور است در حالی که du خیر! همچنین در این واژه نشان du به ندرت بکار می رود!

از سویی در این نوشته PAP اصلا بکار نرفته و عددی که من پنداشته بودم شاید 12 باشد ، 6 بوده است.

اما اینها خطاهایی در ترانویسی این گل نوشته است که شاید در هنگام نگارش روی داده باشد ، ولی خطایی دیگر در این نوشته دیده می شود که بدرستی فهم ناقص نویسنده را از زبان ایلامی و گل نوشته های پارسه می رساند! (البته شاید من کمی تند رفته باشم ولی خودتان داوری کنید! وی دچار اشتباهی عجیب شده است!)

زمانی که به آوردن یادداشت هایی برای گل نوشته ی دوم می پردازد ، در همان آغاز چنین خطایی کرده که :

او به آوردن گل نوشته ی شماره ی PF 431 از کتاب هلک با ترجمه ی انگلیسی وی می پردازد. برگردان را مطابق با کتاب هلک می آورد ولی اصل ترانویسی

گل نوشته را از رسم الخط هلک به رسم الخط م. ج. استیو بر می گرداند. در واقع پروفسور هلک نویسه های ایلامی را به گونه ای ساده تر و از سویی درستر آورده اند در حالی که استیو ، والتر هینتس ، فرانسوا والا و حتی پروفسور استولپر از رسم الخطی بر مبنای نگارش بابلی بهره می گیرند. که البته همه الزاما یک گونه نیست!

در برگردان این گل نوشته از رسم الخط هلک به نگارش فرانسوا والا چنین خطایی پیش آمده است :

نگارش هلک که البته نام ها حذف شده و با PN نشان داده شد :

40 ŠE.GIŠ.Ì^.lg kur-min NP1-na NP2 du-ša ^w.Ì^.lg hu-ut-taš-ta ^h.be-ul 24-na

و اینهم نگارش فرانسوا والا :

40 ŠE ^GIŠ Ì ^MEŠ kur-mán NP1-na NP2 šá ^GIŠ Ì ^MEŠ hu-ut-taš-tá ^AŠ be-ul 24-na

اما اشتباه هایی که باید بازگو شود :

از فرانسوا والا می پرسم ŠE را به چه معنایی گرفته اند!! آیا براستی با نشان iz (با ارزش هجایی GIŠ) آشنا هستند!! می دانند واژگان روغن و کنجد که در این گل نوشته آمده براستی کدام واژگان ایلامی بوده اند!!

ŠE در زبان سومری به معنای جو می باشد. در گل نوشته های تخت جمشید به گونه ی هُزوارشی (Logogram) بسیار بکار می آید و در ترکیب هایی به شکل :

ŠE.GIŠ.Ì^.lg (کنجد) ،  ŠE.BAR^.lg(جو / غله) ، ŠE.GIG^.lg (احتمالا گندم!) و  ŠE.GAL^.lgو ... می آید. در واقع همیشه بر سر واژگانی که از دسته ی غله ها هستند می آید. من ندیده ام در جایی ŠE تنها بکار آید!!

اما نویسه ای با ارزش هجایی GIŠ کاملا شناخته شده است که هلک برای آن دو آوای iz, is را می آورد. دیگران همگی نیز همین دو ترانویسی را بکار می برند.

اما برخی از نویسه ها علاوه بر آواهای ایلامی ممکن است در هُزوارش های سومری نیز بکار بیاند. این نویسه نیز چنین است و در شکل هزوارش (Log.) ها به گونه ی GIŠ می آید. (همه نیز همین گونه می نویسند).

ولی حالت دیگر اینست که برخی از نویسه ها ممکن است به عنوان نشانگر (determinate) بکار آیند. در ایلامی این نشانگر ها بسیار بکار می آیند.

مثلا d. نشانگر این است که واژه ی بعد از آن به نام یک خدا یا به واژه ای الهی اشاره دارد. یا v. برای مردان بکار می آید و f. برای زنان و ... .

(این سه را دیگران AN ، m. (یا I) و SAL.) می نویسند.

یکی از این نشانگرها (det.) همین نویسه ی مورد گفتگوی ماست که در آغاز واژگانی که به درخت ، چوب ، گیاه ، میوه و ... اشاره دارد هویدا می شود. این نویسه بنا به نگارش هلک در حالت det. به شکل w. نوشته می شود و بنا به نگارش دیگران برابر با شکل log. و ارزش هجایی آن ، یعنی GIŠ.

پس دانستیم نویسه ای با ارزش GIŠ بنا به نگارش هلک iz, is, GIŠ (log.), w. (det.) می باشد.

دیگران آن را iz, is, GIŠ (log.), GIŠ (det.) می نگارند.

(معمولا هزوارش ها را با حروف بزرگ و نشانگر ها را با حروفی بالاتر از خط می نویسند. به متن ها نگاه کنید.) (البته پروفسور هلک نشانگر ها را بالاتر ننگاشته اند ولی برای همسنجی با نگارش فرانسوا والا تنها در همین یک مورد نگارش را تغییر دادم.)

اما ببنیم نادیده گرفتن چنین مطلبی چه بر سر متن ما آورده است.

برگردان پارسی متن چنین است :

40 (بار) کنجد ، فراهم شده بدست NP1 ، NP2 دریافت کرد و روغن تهیه کرد. سال 24 ام.

نویسه ی با ارزش هجایی GIŠ در این متن 2 بار بکار رفته است. بار نخست بگونه ی هزوارشی و بخشی از هزوارش سومری کنجد  ŠE.GIŠ.Ì ، و بار دوم بگونه ی نشانگر ، پیش از واژه ی روغن.

اما فرانسوا والا این دو را در هم آمیخته ، هر دو را نشانگر دانسته است. و بخشی از واژه ی کنجد را همچون واژه ی روغن نگاشته و بخشی از آن را به شکل ŠE رها کرده است.

در واقع وی در برگرداندن نگارش هلک به نگارش دیگران ناتوان بوده است!!

GIŠ نخست ، بخشی از هزوارش کنجد بوده در حالی که ایشان آن را نشانگر واژه ی روغن دانسته اند!!

ضمنا پسانتر واژه ی du-ša را به شکل šá نوشته است!! شاید در اینجا نشان du- از قلم افتاده است ، ولی پس از دیدن خطای فاحش نخستین ، من به خود اجازه می دهم چنین بیاندیشم که ایشان اصلا متوجه ی معنای واژه ی du-ša "دریافت کرد" نبوده و آن را با زبان بابلی درآمیخته است! šá در زبان بابلی حرف ربطی است که معمولا معنای "که" را می دهد.

ضمنا شما را به این نکته نیز رهنمون می شوم که احتملا وی اصلا معنای واژه ی ŠE را در نیافته است. زیرا چنانچه به اصل مقاله نگاه کنید خواهید دید که ŠE را اگرچه با حروف بزرگ نگاشته ولی اندازه ی آن برابر با دیگر نویسه های معمولی است!!

در واقع باید بدانید که پروفسور هلک هزوارش ها را اگرچه با حروف بزرگ می نوشته اند ولی سایز و اندازه ی آنها (ارتفاع نگارش حروف) برابر با دیگر نویسه ها بوده است.

(برای درک بهتر باید بگویم متن های را با فونت شماره 16 و هزوارش ها را با شماره 14 و البته حروف بزرگ نگاشته اند.) معمولا دیگران این کار را نمی کنند و کلا هزوارش ها را با حروف بزرگ می نویسند بدون اینکه اندازه آنها را کاهش دهند!

در اینجا فرانسوا والا واژه ی هزوارشی ^GIŠ Ì ^MEŠ را با حرف بزرگ و اندازه معمولی بدون کاهش ارتفاع نوشته در حالی که ŠE را بدون دانستن واقعیت موضوع ، برابر با اندازه هلک رونویسی کرده اند (کوچک کرده است)!! یعنی چه! نمی دانم!! اگر هزوارش ها را با حروف بزرگ نوشته اند ! پس ŠE را چه پنداشته اند!! که اندازه ارتفاع آن را همچون واژه ی روغن ننگاشته اند اگرچه با حروف بزرگ نگاشته شده ... !! در واقع ایشان اصلا متن را نفهمیده اند!! اگر جز اینست بگویید!!

برای از بین رفتن هر گونه شکی بخش مربوط از نوشته ی ایشان را درعکس زیر ببنید :

و داوری خود را بگویید!! واقعا هلک چیز دیگری بوده است. روانش شاد!

خدا را شکر اکنون او چشم از جهان فروبسته ! وگرنه با دیدن چنین برداشتی از نوشته اش دق می کرد!

این را نمی توان خطای چاپی دانست! چون این مقاله ها با دقت خاصی نگاشته می شوند.

از سویی باقی متن ها خطایی جز این ندارند! نمی دانم علم او را بپذیرم یا حواس پرتی و ناتوانی اش را!

معنای این لوح بر پایه نگارش ترانویسی فرانسوا والا چنین است:

40 جو! روغن! ، فراهم شده بوسیله NP1 ، NP2 که روغن درست کرد. سال 24 ام.