گل نوشته های باروی پارسه - سال و ماه

گل نوشته های باروی پارسه

نوشته: ریچارد تردول هلک

برگه 74: با افزوده هایی

سال و ماه

از 1713 گل نوشته ای که با سالشماری همراه است ، نیمی (49.9 درصد) در پیوند با سال های 22 و 23 ام شاهی داریوش هستند. 89.2 درصد میان سال های 18 تا 25 ، 5 درصد وابسته به سال های 13 تا 17 و 5.8 درصد وابسته به سال های 26 تا 28 ام می باشد.

شمار گل نوشته های در پیوند با هر سال شاهی داریوش اینگونه است:

سال         13      14      15      16      17      18      19      20      21      22      23      24      25      26      27      28

گل نوشته   2        4      20      21      40     89     121     81     148    418    437    167     67       8       30       61

(پرفسور هلک این شمارش را بر پایه ی PF 1-2087 و 1300 گل نوشته دیگر (با نام Fort.) که تا سال 1966 خوانده اند ، آورده اند.)

نام ماه هایی که بیشتر روایی دارد ، وام نام های پارسی باستان است (نام های پارسی که با خط خوزی نگاشته شده و کمی از خوانش اصلی دور شده اند) ، که در نخستین ستون آمده اند و در ستون دوم خوانش اصلی پارسی باستان آورده شده ، که تنها نام 8 ماه شناخته شده (بر پایه ی سنگ نوشته ی بیستون) و 4 نام دیگر بر پایه ی وام نام ها بازسازی شده است. آرایش و چینش ماه ها نیز بدرستی انجام گرفته و تایید شده است.

دسته ی دوم از نام ماه ها که در گل نوشته های پارسه روایی دارد ـ ولی کمتر از دسته ی نخست ـ ماه های خوزی می باشند که در ستون سوم آمده اند. نگارش های نام ها در این دسته بسیار گونه گون است که در اینجا نگارش روایی و متدوال آنها آورده شده است.

در واپسین ستون نگارش بابیروشی نام ماه ها آمده ، که در سنگ نوشته ی بیستون ، شمار بسیار کمی از گل نوشته های پارسه و دیگر گل نوشته های بابیروشی آمده است. نگارش نام ماه های بابیروشی بیشتر بر پایه ی هزوارش های سومری است ، مگر شمار بسیار کمی.

وام نام های پارسی هخا.  ـ ـ‌ ـ  Pārsi Hax. ـ ـ ـ ـ پارسی هخا. Xuzi Hax. خوزی هخا. ـ ـ ـ Babirushi   بابیروشی

   1.     Hadukannaš ـ ـ ـ ـ Adukanaiša اَدوکَنَ ایشَ ـ ـ ـ ـ Zikli زیکلی ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ (BÁR) Nisannu  نیسَنو

   2.     Turmar ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ θūravāhara ثورَواهَرَ ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ ـ Zarpakim زَرپَکیم ـ ـ ـ ـ ـ  (GUD) Ayaru  اَیارو

   3.     Sākurriziš ـ ـ ـ ـ ـ θāigarčiš ثاای گَرچیش ـ ـ ـ ـ ـ Hadar هَدَر (آتَر!) ـ ـ ـ ـ ـ ـ (SIG4) Simanu  سیمانو

   4.     Karmabataš ـ ـ ـ ـ Garmapada گَرمَپَدَه ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ Hallime هَلیمِه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ (ŠU.NUMUN) Duzu  دوزو

   5.     Turnabaziš ـ‌ ـ ـ ـ (Durnabāji دُرنَ باجی) ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ Zillatam زیلَتَم ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ ـ Abu  اَبو

   6.     Karbašiyaš ـ ـ ـ ـ (Xārapašya خارَپَشیَه) ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ Belilit بِلیلیت ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ ـ ـ Ululu اولولو

   7.     Bakeyatiš ـ ـ ـ ـ ـ Bāgayādiš ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ باگَ یادیش Manšarki مَنشَرکی ـ ـ ـ ـ Tašritu  تَشریتو

   8.     Markašanaš ـ ـ‌ ـ ـ (Varkazana وَرکَزَنَ) ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ ـ Lankelliلَنکِلی  ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ ـ Arahsamnu اَرَه سَمنو

   9.     Hašiyatiš ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ Āçiyādiya آثریادی یَه ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ Šibari شیبَری ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ (GAN) Kislimu کیسلیمو

 10.     Hanamakaš ـ ـ ـ ـ Anāmaka اَنامَکَ ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ Šermi شِرمی ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ (AB) Tebetu تِبِتو

 11.     Samiyamaš ـ ـ ـ ـ (θāviyava ثاوی یَوَ) ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ ـ ـ Kutmama کوتمَمَه ـ ـ ـ ـ ـ Šebatu شِباتو

 12.     Miyakannaš ـ ـ ـ ـ Viyaxna وی یَخنَ ـ ـ‌ ـ ـ ـ ـ ـ ـ Aššetukpi اَشِتوکپی ـ ـ ـ ـ (ŠE) Addaru اَدارو (آتَر)

نام ماه یکم خوزی ، زیکلی Zikli ، احتمالا با واژه ی zikli در PF 298:4  که یک گونه نان است ، در پیوند است.

نام ماه هشتم خوزی ، لَنکِلی Lankelli ، احتمالا به معنای "(ماهِ) اجرای (آیین) لَن (the month of) administering the lan (ceremony)" می باشد. (بخش دوم نام را بسنجید با : kellira : PT 08:7 f.,  kelup : XPh 13).

به نظر می رسد که نام ماه های خوزی تنها در گل نوشته ها و سندهای ناحیه ی خوزیه هویدا می شود ، ولی حتا در این گل نوشته ها  نیز ، نام های خوزی کمتر از نام های پارسی باستان روایی دارند.

از شهر ایثِمَه Hišema / Itema (Iθema) در خوزیه ، چهار گل نوشته (PF 797,  798,  1441,  1770) بر خود ماه های خوزی دارند ، در حالی که یک سند (PF 934) ماه پارسی دارد.

ولی در شهرهای خوزی هیدالی Hidali (18 گل نوشته) و دَشِر Dašer (4 گل نوشته) ، تنها نام های پارسی ماه ها بکار رفته است.

چینش و آرایش ماه های خوزی بر پایه ی 27 گل نوشته ای انجام یافته است که نام دو یا چند ماه پیاپی را در بر دارد. ولی شمار بسیار زیادی از گل نوشته ها تنها در بردارنده ی یک ماه خوزی اند که بکار پژوهش نمی آید.

در میان این 27 سند ، از ماه های Hadar, Hallime , Zillatam تنها یک یا دو بار و از دیگر ماه ها میان پنح تا دوزاده بار نام برده شده است.

این 27 گل نوشته اینچنین اند: 

برخی از آنها همه ی نام ماه ها را دارند ولی برخی تنها نام آغازین و واپسین دسته ی ماه ها را در بردارند.

ماه های 1-2  :  PF 813,  1011,  1080,  1677

ماه های 1-6  :  Fort. 2403 (همه ماه ها یاد شده است.)

ماه های 1-12  :  PF 794 (تنها ماه آغازین و واپسین)

ماه های 4-6  :  PF 1932

ماه های 5-9  :  PF 710 (همه ماه ها یاد شده است.)

ماه های 6-7  :  PF 1153

ماه های 6-11  :   PF 1052(همه ماه ها یاد شده است.)

ماه های 6-12  :   PF 1001(همه ماه ها یاد شده است.)

ماه های 7-10  :  PF 1933

ماه های 7-12  :  PF 997,  1021 (همه ماه ها یاد شده است.)

ماه های 8-9  :  PF 1681

ماه های 8-10  :  PF 1238

ماه های 8-2  :  PF 2061 (2 سال)

ماه های 9-1  :  PF 1928 (2 سال)

ماه های 9-2  :  PF 1770 (2 سال)

ماه های 10-13  :   PF 1046

ماه های 10-1  :  PF 1778 (همه ماه ها یاد شده است.) (2 سال)

ماه های 11-12  :  PF 797,  1724

ماه های 11-1  :   PF 1056,  1081(همه ماه ها یاد شده است.) (2 سال)

ماه های 12-1  :   PF 820,  1055 (2 سال)

نشان های اصلی برای چینش دقیق ماه های خوزی از سه گل نوشته ی که همه از سال 22 ام داریوش هستند ، بدست می آید ، که ماه Aššetukpi beptika همچون ماه دوزادهم کبیسه (ماه سیزدهم سال کبیسه) هویدا می شود.

این ماه در PF 1049 و PF 1057 تنها هویدا می شود ولی در PF 1046 در پایان یک دسته ی چهار ماهه یاد می شود که با شِرمی  Šermiآغاز شده است.

در سندهایی که ماه ها با نام های پارسی باستان یاد شده اند ، واژه ی beptika نه به عنوان یک ماه کبیسه ، بلکه به عنوان ماهی که بدنبال یک کبیسه می آید ، بکار رفته است (نه بی درنگ پس از ماه کبیسه). سه بار به همراه ماه اَنامَکَ (ماه دهم) ، همه در سال 19 ام که در این سال ماه کبیسه ماه ششم است. (PF 1069,  1070,  1073)

و یک بار به همراه ماه اَدوکَنَ ایشَ (ماه یکم) در سال 23 ام ، بی درنگ پس از ماه کبیسه در سال 22 ام که در این سال ماه کبیسه ماه دوازدهم است.

ماه Aššetukpi beptika در سال 22 ام بایستی ماه کبیسه ی دوازدهم باشد ، چون در این سال تنها ماه دوازدهم کبیسه است و سال 21 نیز سال کبیسه نیست.

نشانه های دیگری این چینش ماه ها را تایید می کنند. زیکلی Zikli معمولا ماه آغازین دسته های چند ماهی نام برده شده ، می باشد و اَشِتوکپی Aššetukpi معمولا ماه پایانی این دسته ها می باشد.

تنها دسته ی 12 ماهی نام برده شده در PF 794 ، با زیکلی Zikli آغاز و به اَشِتوکپی Aššetukpi پایان می یابد.

(همین یک سند به تنهایی می تواند درستی این چینش را نشان دهد.)

از سه سند سفری که تقریبا در پیوند با یک گروه مشخص می باشد ، دو سند (PF 1311,  1461) از ماه Šibari و سند سوم (PF 1374) از ماه آثریادی یَهHašiyatiš (Āçiyādiya)  می باشد. هر دو نام ماه نهم هستند.

یک نام نادر و شگرف ، ماه رَهَل Rahal ، نیز 6 بار در گل نوشته های پارسه دیده می شود. هیچگاه در دسته ای به همراه ماه های دیگر نیامده و همیشه تنها دیده شده است.

این شش گل نوشته PF 321:8,  1330:13,  1366:12,  1466:12,  1486:13,  Fort. 7250:10 می باشد که تنها در PF 321:8 به گونه ی Ra-hal-(la) و در دیگر گل نوشته ها Ra-hal.lg آمده است.

در سندهای اداری شوش رَهَل Rahal ظاهرا ماه هفتم می باشد. ماه های 1-6 و 8-12 با هزوارش های گرفته شده از زبان بابیروشی (اکدی) نشان داده شده اند. این حقیقت که یک شکاف در میان نام ها وجود دارد و ماه هفتم نام برده نشده است ، که می توان آن را با نام رَهَل Rahal پر کرد ، نشانی است که ما را به سوی دریافتن موقیعت این ماه راهنمایی می کند.

همه ی دشواری های در پیوند با رَهَل Rahal با این پنداشت که RA.HAL یک هزوارش (اندیشه نگار) هست که نام Manšarki (ماه هفتم خوزی) را می نمایاند ، می تواند حل شود. سپس ما می توانیم همه ی ماه هایی که با هزوارش های بابیروشی در گل نوشته های شوش آمده است را با برابر های شناخته شده ی خوزی آن در گل نوشته های پارسه (ستون سوم نام ماه ها) جایگزین کنیم.

ولی کجا و چگونه هزوارش RA.HAL = Tašrîtu = Manšarki بوجود آمده است؟ بدبختانه هیچ چیزی نیست که ما را به این برداشت رهنمون باشد.